Ederra Piztia!

| 1 | 2 | 3 |

Hau "Hegalaburraren Zoria" serieko lehen sarrera da. Arrain horrekiko zaletasun handia dugun arren, haren ezaugarri biologiko ikusgarriak, munduko itsasoetan zehar egiten duen ibilbidea eta populazioaren egoera nahiko lausoak geratzen zaizkigu. Sarrera honetan, alderdi horiei buruzko punturik nabarmenenak biltzen ditugu. Hurrengo sarreretan, Mediterraneoan hegalaburra gatibutasunean gizentzeko kaiolen erabileraz arituko gara, 2023an gure kostaldean egingo diren lehen saioen harira.

Piztia

Izaki bizidun guztiek interesa pizten dute bere ezaugarriei eta bizimoduari erreparatzen diegunean, baina kasu berezi batzuk benetan harrigarriak dira. Hegalaburra gutxi horietako bat da. Haren gorputz gihartsu, leun eta irisatzailea 18-25 Km orduko abiaduran irristatzen da, itxuraz lanik egin gabe. Baina abiada batean abiadura hori laukoiztu dezake. Olatuen gainetik salto egitetik, mila metroko sakonerara murgildu daiteke elikagai bila.

Etengabe mugitzen da, ura zakatzetatik igaro dadin eta itsas atleta honek behar duen oxigeno guztia odolera igaro dadin. Arrain gehienek ez bezala, hegalaburrak odola berotu egiten du muskuluek potentzia osoa gara dezaten. Zirkulazio sistema, berriz, inguruko urarekin kontaktuan azaletik ahalik eta bero gutxien galtzeko antolatua dago.

Begi handi eta optikoki eraginkorrez baliatzen da harrapakinak topatzeko: txitxarroak, berdelak, sardinak, antxoak eta txipiroiak. Ehun kiloko heldu batek egunean 2,5 eta 5 kg arrain bitarte kontsumitzen ditu. Hegalaburra munduko itsasoak zeharkatuz bizi da. Horretarako, denboran eta tokian harrapakinekin eta urteroko errute-topaketekin lotzen duen ibilbide markatua jarraitzen du. Gurean ezaguna den hegalabur-mota “Ekialdeko Atlantikoa” izeneko azpiespeziea da.

Haren migrazio-ibilbidea eskuineko irudian ikus daiteke. Atlantikotik datozen helduak Europako uretara hurbiltzen dira eta Mediterraneoan sartzen dira apiriletik ekainera bitartean, bere errute-eremuen bila. Beheko irudiak horiz erakusten ditu.

Leku horiek itsas espezie gutxi batzuen (oligotrofikoak) euskarri dira. Ez dago erabat argi zergatik hautatu dituzten eremu horiek, baina adituek diote arrainkumeek arrisku baxuagoa dutela leku horietan. Bizitzako lehen faseetan, arrainkume horiek bata bestetik elikatzen dira, ordea. Beheko irudiak 2-3 eguneko arrainkume bat erakusten du. Ikusiko duzunez, txikitatik, ahoak eta begiek handiak dituzte!

Eme heldu baten errutetik sortu daitezkeen 40 milioi arrainkumeetatik, 40.000 bakarrik irauten dute lehenengo urtean, eta bi bakarrik iritsiko dira heldutasunera. Kumeak hazi ahala, banku txikitan biltzen dira eta planktonaren, krustazeo-larben edo beste arrain txikiago batzuen bila hasten dira. Urtebete igaro ondoren, Mediterraneoa utzi eta Atlantikoa hainbat norabidetan zeharkatzeko adinako tamaina lortuz, antxoa, sardina eta beste presa txiki batzuen populazioei jarraitzen diete. Beheko irudian, estadio horretako ale bat ageri da.

Sei urtetik aurrera, heldutasuna lortzen dute. Ordurako, 20 eta 25 Kg arteko pisua dute. Hauek osatzen dute Kantauri itsasoan ekainetik irailera bitartean harrapatzen den populazio nagusia. Bideo honek (gaztelaniaz) laburbiltzen du bizi-zikloa. Hegalaburra erraz irits daiteke 15 urtera, 2,5 metro luze eta 250 Kg pisatzera. Alerik handienak, 40 urtetik gorakoak, hiru metro luze dira, eta tona erdi pisatu dezakete. Benetako koloso horiek jada askotan zeharkatu dute migrazio-bidea. Orkak eta Marrazo Zuri Handia dira haientzako mehatxu bakarra. Hala ere, bizirik irauteko arriskurik handiena gugandik datorkio.

Arrantza

Atunaren haragia oso preziatua da mundu osoan, zapore eta testura delikatuagatik. Bere zati gehienak aprobetxatzen dira.

Mediterraneoko herrialdeetan hegalaburraren arrantza eta sukaldaritza antzinako tradizioan oinarritzen da. Beheko irudian Siziliako Lavanzo Irlan aurkitutako marrazkiak ikusgai.

Almadraba izeneko antzinako metodo bat Espainiako eta Portugaleko hegoaldean erabiltzen da, sareak erabiliz. Sare horiek arrain handiak erruteko eremuetarako ibilbidean doazela, oztopo egiten diete. Harrapatu ondoren, 250 kg baino gehiago pisatzen duten aleak kontu handiz ebakitzen dira, Ronqueo teknika tradizionalari jarraituz.

Asiako hego-ekialdean hegalaburraren haragia asko kotizatzen da plater sorta zabal batean erabiltzen baita. Prestakinetan erabili ohi diren ebakiak oso zehatzak dira eskuineko irudiak erakusten duen moduan.

Arrantza tradizionalak ezin du merkatuaren eskakizunak bete. Arrain kopuru handienak arrantza industrialaren eskutik lortzen dira. Hegalaburraren populazioari kalte gehien eragin diona arrantza industriala da. Azken hamarkadetan populazioa asko jaitsi da horren eraginez.

AZTIko ikertzaile talde baten artikulu berri batek aztertu du hegalaburra, ezpata-arraina eta hainbat marrazoren populazioen egoera, Red List indizea erabiliz (eskuineko irudia). Sei hamarkadatan beheranzko joera dramatikoa da, baina 2006tik hartutako kontrol-neurri zorrotzei esker, hegalaburra eta ezpata-arrainek joerari buelta eman diote. Hala ere, marrazoek beheraka jarraitzen dute. Ez dugu kasu hau hemen aztertuko. Ondorioztatu daiteke, ordea, arrantza espezie honen jasangarritasunaren mugara iritsi dela.

Merkatuaren eskaera gero eta handiagoa dela ikusita, formula berriak bilatu dira arlo industrialaren ikuspuntutik. Horietako bat arrain gazteak harrapatzea, oraingo harrapaketa mugak errespetatuz, eta gero gatibualdian gizentzea da. Bestea arrainkumeak haztea eta haien hazkuntza kudeatzea, merkatuaren beharretara egokitzen den tamaina lortu arte, beste arrainekin egiten den bezala (akuikultura). Bi aukera horiei buruz arituko gara bigarren kapituluan. Erreferentziak Hegalaburraren biologia (bideoa ingelesez) Hegalaburraren ikerketa eta kontserbazioa (bideoa gaztelaniaz) Hegalaburraren ibilbidea errutera, arrantza eta bidean beste izaki batzuk (bideoa ingelesez) Atunaren Ronqueo-a (bideoa gaztelaniaz) Arrantza industriala eta haren eragin kezkagarria itsas ekosistemetan (bideoa gaztelaniaz)

Hegalabur handiak Devon-eko kostaldean, ehizean (bideoa)

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.