Hegalaburraren Gizenketa Gatibualdian

| 1 | 2 | 3 |

Hau "Hegalaburraren Zoria" serieko bigarren sarrera da. Aurrekoan arrainaren ezaugarri biologiko ikusgarriez, munduko itsasoetan zehar egiten duen ibilbideaz eta populazioaren egoeraz aritu ginen. Honakoan, Mediterraneoan hegalaburra gatibutasunean gizentzeko erabiltzen dituzten kaiolen teknikez arituko gara, 2023an gure kostaldean egingo diren lehen saioen harira.

Gizenketaren kontzeptua eta historia: arrantzaren alternatiba bat

Bigarren Mundu Gerraren ostean, gizaki populazioaren gorakadak arrantzaren industrializazioa bultzatu zuen. Ondorioz, arrain guztien harrapaketa tasa gero eta altuagoek populazioak arriskupean jarri zituzten. Hegalaburra eta beste arrain handien arrantza mugatu ondoren, orain populazioa egoera hobean dagoela esan daiteke.

Esperientzia horrek akuikulturaren aldeko ekimenak bultzatzea ekarri zituen, ordea.

Gaur egun, teknika horrek munduko arrainen ekoizpenaren %56 handitzea dakar. Bestalde, European Green Deal-eko Farm-to-Fork estrategiak akuikultura goraipatzen du proteinadun elikagaiak ekoizteko sistema jasangarri eta karbono-aztarna baxuko eredu gisa.

Akuikultura arrain mota bakoitzera egokitzea beste erronka bat da, bai teknikoki eta merkatuaren aldetik ikusita ere.

Beste arrain moten aurrean, hegalaburraren merkatuaren ezaugarriak bereziak dira. Alde batetik, kontserbarako eta sukaldatzeko ekoizten den arraina dago eta bestetik, gordinik Sushi-Sashimi erara prestatzen dena. Azken hau oso hautakorra da espezieen arabera. Hegalaburra horretarako arrain preziatuenen artean dago. Bestalde, gero eta prezio altuagoak ordaintzen dira arrainaren tamainaren arabera. Japonian, halako Kilo bakoitzeko $100tik gorako prezioak ordaintzea ohikoa da.

Halako etekin ekonomikoek Kanadiar arrantzaleak arrantzatutako hegalabur gazteak urpeko kaioletan gizentzera eraman zituzten 1970ko hamarkadan. Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA) dio 2018 urtean 35 mila tona hegalabur ekoiztu zirela metodo horren bidez.

Gizenketa Prozesua

Hegalabur gazteak sareen bidez inguratu ondoren, uretatik atera gabe poliki eramaten dira gizenketa burutuko den eremuetara. Garraio motel eta lasai honek ahalik eta kalte gutxien

eragitea du helburu. Gizenketarako eremuak 40m diametro eta 30m sakoneko kaiola flotagarriak dira, bakoitzak gutxi gora behera 1000 arrain arte jaso ditzake eta arrainak epeka sareetatik kaioletara sartzen dira. Behin kaiolaren barruan, arrainek igeriketan dihardute kaiolaren inguruko ertz borobila jarraituz.

Hegalaburraren haragiak merkatuak eskatzen duen kalitate minimoa mantendu dezan, bere ohiko harrapakinez elikatu behar da. Beraz, arrantzatutako antxoak, sardinak, berdelak eta txitxarroak ematen zaizkie. Gatibualdiko gizenketan gehitutako Kg bakoitzeko, 15-20Kg arrain-janari eman behar zaie. Pisua gehituz doan ahala, ordea, hurrengo Kg bat gehitzeko eman beharreko arrain-janari kopurua gehituz doa. Arrain handienetan, 40Kg-ko markara iritsi daiteke. Gizenketako epea urte erdi eta bi urte arteko tartean kokatzen da.

Mediterraneoko eremuetan, urtetik urtera arrantzatutako 225.000 tona arrain erabiltzen dira urtero kaiolak elikatzeko.

Hegalaburra arrain handia izanik, energia asko kontsumitzen du eta oxigeno behar handiak ditu. Beraz, itsas uraren oxigeno disolbatuaren maila %90-ko neurritik gora egon behar da eta uraren mugikortasunak gutxienez 10 cm/s-koa behar du izan oxigenoaren berriketa bermatzeko.

Kaiolaren eremuan, hegalaburrak mantso mugitzen dira. Kaioletan arrainak izan dezaketen estresaren inguruan ez dago informazio argirik. Adierazle bat badago, ordea. Urteroko heriotza tasa 3.7 eta 15.8% artean kokatzen da. Askatasunean, azkeneko urteetan egindako lanek kalkulatzen dute urtero %10 ingurukoa dela.

Ez dut aukerarik izan, egoera librean zenbatekoa izan daitekeen jakiteko, ordea.

Etekin Ekonomikoa

Hegalaburra izaki ibiltaria izanik, bere arrantza sasoiko jarduera izan da beti. Horrek merkatuko prezioetan alde handiak ekarri ditu. Gizenketa sistemak, aldiz, tamaina desberdinen arrainaren eskuragarritasuna bermatzen du. Mediterraneoan gizendutako hegalabur gehienak Japoniako Sushi-Sashimi merkatura bideratzen dira. Abendua da arrainak prezio altuena lortzen duen garaia.

Japoniako merkatuak, hilketa prozesua, odolustea, hozteko teknikak eta garraioa modu zorrotzean burutzea eskatzen du. Gizenketa kaiolak lehorretik gertu dauden arren, prozesu horiek egoera estandarrean antolatzeko erraztasunak eskaintzen dituzte.

Kaioletan gizendutako arrain gehienak kalitate ertainean sailkatzen dira, itsasoan arrantzatutako ale basatien atzetik. 2022ko enkantean ordaindutako hegalabur gizenduaren prezioa kiloko €18 - 37 tartean zegoen. Arrain handi (300Kg) bakoitzeko, €5.400-11.000ko tartea, beraz.

Datu hauek hegalaburraren gizenketa prozesuak etekin onak eskaintzen dituela adierazten dute. Lan hauetan haritzen diren operazioek gutxienez sei kaiola izan behar dituzte, ordea. Dirudienez, batetik errentagarritasuna eta bestetik ingumenarekiko errespetuaren baldintzak betetzeko tamaina da hau.

Gizenketarako instalazioen kokapena Munduan gizenketaren bidez ekoizten diren 40.000 tonetatik erdiak Japoniakoak dira eta gainerakoak Australian, Mexikon eta Mediterraneoa inguratzen duten herrialdeetan banatzen dira. Kokaleku horiek bat datoz errute-eremuen kokapenarekin, non espezimen gazteak ugariak eta harrapatzen errazagoak baitira. Ozeano Bareko hegalaburra Japoniako itsasora eta inguruko beste leku batzuetara doa; Atlantikoko hegalaburra, berriz, Mexikoko Golkoan (mendebaldeko populazioa) eta Mediterraneoan (ekialdeko populazioa). Gizenketako teknika Mediterraneoan ezarri zuen lehen herrialdeetako bat Espainia izan zen, batez ere Katalunian eta Murtzian.

Kantauri itsasoan gizenketa teknika ezartzeko egitasmoa Errute-eremu gisa aitortua ez egon arren, Kantauri itsasoan gizenketako teknikaren bideragarritasuna ebaluatzeko azterketa egingo da datorren bi urtetan zehar. Ekimen hori aurkeztuko dugu, berrikuntza dela eta. Lehen sarreran azaldu dugun bezala, Kantauriko kostaldea 25 eta 50 kg eta 4-6 urte inguruko adina duten hegalaburren igarobidea da udako sasoian. Hegalaburra beita biziarekin arrantzatzea jarduera garrantzitsua izan da XX. mendearen hasieratik. Hala ere, 2006an populazio gutxitua babesteko hartutako neurriek (aurreko sarreran ere aipatuak) arrantza-kuotak murriztu zituzten, arrantzaren bideragarritasun ekonomikoa zalantzan jartzeraino. Egoera horren aurrean, euskal flotak kuotaren zati handi bat Mediterraneoko arrantza- eta gizenketa-enpresei saltzea erabaki zuen. 2012-an, adibidez, urteko kuotaren %70 (320 bat tona) Murtziako Ricardo Fuentes e Hijos enpresari saldu zitzaion. Akordio horren arabera, arrantzatzeko eskubidearen salerosketa kiloko 10,25 €-an ordaindu zen, lonjako prezioa 6,75 € besterik ez zenean (kontuan hartu erosleak Tokioko enkantean saltzen duela bere produktua, prezio askoz altuaan, goian azaldu dugun moduan). Diru-sarrera bermatuen lasaitasunez, euskal flotak antxoaren eta hegaluzearen kanpainetan jarri zuen arreta.

Kofradien pozgarritasuna alderatuz, Eusko Jaurlaritzak kezka logikoa agertu zuen, ur

propioetan arrantza-eskubideak ez ustiatzeak etorkizuneko arrantza-kuoten esleipenean ekarri zitezkeen ondorioengatik. Beste era batera esanda, etorkizunean arrantza-eskubideak Mediterraneoko itsasokoei esleitzea, eta ez Kantaurikoei. Kuoten esleipena kudeatzen duen Espainako administrazioak antzeko irakurketa egin zuen, arrantza-kuoten salerostetari murrizteko mehatxua eginez. Azkenean, gaia ezerezean geratu zen. Egoeraren ahultasuna ikusita, Eusko Jaurlaritzak proposamen bat aurkeztu du euskal flotari

esleitutako arrantza-kuoten ustiapena ziurtatzeko. Egitasmoaren arabera instalazio esperimental bat ezarriko da, Mediterraneoan egindako arrantza- eta gizentze-teknikak Kantauriko baldintzetara egokitzeko. AZTI Zentro Teknologikoak eta Balfegó enpresa katalanak parte hartzen duten ItsasBalfegó sozietatea sortzeko iragarpena izan da lehen pausoa. Proiektuan eskubiko irudian agertzen den antzeko kaiola murgilkorrak erabiltzea aurreikusten da (eskubiko irudia).

Operazio honen zehaztasunak 3.erreferentzian azaltzen dira.

Erreferentziak

1) Gai honen berri izan nuen apirilaren 20an Euskadi Irratiko Faktoria irratsaioa entzunda. Elkarrizketa hemen klikatuz entzun dezakezu.

2) Hainbat artikulu daude gai honetaz, gehienak 2000-2011 arteko hamarkadan argitaratuak, baina eguneratuena eta gaia bere osotasunean jorratzen duena otsailean argitaratu den artikulu hau da:

An Overview of Atlantic Bluefin Tuna Farming Sustainability in the Mediterranean with Special Regards to the Republic of Croatia. Lan honen egile nagusiak (Split Itsas Ikerketarako Institutuko Gorana Jelic´ Mrčelić, Doktorea) gainerako azalpenak eman dizkit eta bere esku zabala eta pazientziagatik eskerrak eman nahi dizkiot.

3) ItsasBalfegó proiektua dokumentu honetan kontsulta daiteke. Bertan, proiektuari lotutako alderdi tekniko asko daude zehaztuta: Atungorriko akuikulturako instalaziorako kaiola urperagarriaren proiektua. Itsasbalfegó S.L.

4) Azkenik, Eusko Jaurlaritzako Arrantza eta Akuikultura Zuzendaritza, AZTI Fundazioa, ICCAT (International Commission for the Conservation of Atlantic Tunas), WWF (World Wildlife Fund) eta Ekologistak Martxaneko adituen azalpenengatik, esker mila!

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.