Hegalaburraren gizenketa: Zalantzak eta Erronkak

| 1 | 2 | 3 |

Hau "Hegalaburraren Zoria" serieko hirugarren sarrera da. Aurrekoetan arrainaren ezaugarri biologikoez eta gatibualdian gizentzeko praktikez aritu gara. Honakoan gatibualdia ekonomiaren, ingurumenaren eta etikaren esparrutik aztertuko dugu, argitaratutako ikerketa-lanak erreferentziatzat hartuta.

Ekonomia

Aurreko atalean azaldu genuen gizenketaren bidetik lortutako hegalaburren haragia maila ertaineko gisa sailkatzen dela merkatuan. Ikus dezagun ea arrantzatutako ale basati handien gutizia mailara hurbiltzeko aukerarik badagoen. Arrain haiek askotan handiagoak dira (400-500Kg), arrantzatutako momentua arte aske bizi izan dira eta eskasagoak dira. Oztopo hauek berez handiak badira, beste honek aukerak argi uzten ditu: zenbat eta handiagoa arraina, janari gehiago eman behar zaio gizendutako kilo bakoitzeko. Tamaina ertaineko (30 Kg) hegalabur bati beste kilo bat gehitzeko, 15-20Kg arrain-janari eman behar bazaio, 300Kg pisatzen duenari, 40 Kg eman beharko litzaizkioke. Beraz, gizenketa sistemaren bidez ezinezkoa da halako arrain kankailurik ekonomikoki ekoiztea.

Gatibualdiko gizenketak baditu bere onurak, ordea. Arrantzaren kasuan ez bezala, praktika honen bidez arrainak ekoiztu daitezke merkatuko prezioak egokiak diren unean. Bestalde, nahiz eta gizenketa teknika hedatua egon, ez da aurreikusten merkatuaren saturaziorik. Beraz, negozio egonkorra izan daitekeela dirudi.

Enpleguaren ikuspuntutik ikusita, gatibualdiko prozesuek postu egonkorrak sortzeko aukerak eskaintzen dituzte. Adibidez, gaur egun Kroaziako kostetan lanean dauden lau operazioek 500 lanpostu inguru sortu dituzte: sareen bidez egin behar den arrantza, eremuen mantentze lana, arrainen zaintza, hotz katearen lana, garraioa eta merkataritzako arloetan, hain zuzen.

Arazoetako bat ordea, zera da, Mediterraneoan zehar, gorabeherak gertatu izan direla gizenketa ekoizleen eta gertuko arrantzale txikien artean, lehenak bere instalazioen inguruko arrain txikien eskasiaren errudun omen direlako. Jakin dudanez, Kroaziaren kostaldeko arrantzale txikiek irteera bakoitzean lehen arrantzatzen zuten kopuruaren erdia etxeratzen omen dute 2014an gizenketa instalazioak jarri zirenetik.

Ingurumena

Kutsadura da akuikultura eta gizenketa prozesuetan sortzen den kalterik nabarmenena. Arrainek jaten duten pisuaren %10 itsas hondoetan gorotz eta kontsumitu gabeko elikagai moduan metatzen da uraren oxigenoa agortu, konposatu kutsatzaileak sortu eta ondoko fauna eta floran kalteak eraginez.

Mediterraneoan, kaiolak sakonera eta ur korronte gutxiko eremuetan kokatu izan direnean, ingurumenean arazo larriak sortu izan dituzte.

Beste arazo bat da hildako arrainak kaiolen azpiko ateetatik askatu eta arrantzuntzien sareetan edo hondartzetan agertzen direla erdi usteldurik.

Bioaniztasunaren arloan, lehen aipatu dugu gertuko arrain-janariaren populazio jaitsierak arrantzaleengan duen eragina. Antxoa, sardina, berdela eta makarela beste espezieen harrapakinak dira era berean, eta horietan izango duen eragina ere ondo neurtu beharko litzateke.

Aro honetan bizitzen ari garen Klima Krisiak prozesuen karbono aztarna aztertzera behartzen gaitu. WWFek 2009 urtean Hegalaburraren arrantza eta prozesaketaren inguruko aztarna kalkulatu zuen (Ikus irudia). Aztarna kalkulatzeko metodologia hemendik jaitsi daiteke.

Lan horretan ez ziren gizenketaren prozesuak kontuan hartu. Beraz, ez dago arrantza eta gizenketaren arteko konparaketarik. Egoera honetan, ordea, ausartuko naiz azaletik egindako asmakizun bat egiten konparaketa hau nolakoa izan daitekeen irudikatzeko.

Aipatu dugu, gatibu dagoen hegalabur batek gizandutako Kg bakoitzeko, 15-20 Kg arrain (antxoak, berdelak, etab.) kontsumitu behar dituela. Beraz, 25 Kg pisatzen duen arrain batek 500 Kg arrain-janari inguru kontsumituko lituzke bere pisua bikoizteko. Horretarako, hainbat arrantza-irteera egin beharko lirateke arrain-janaria harrapatu, izoztu eta biltegiratzeko. Lan horren karbono-aztarna gutxienez hainbat aldiz handiagoa izango litzatekeela pentsa daiteke (niri 10 aldiz baino gehiagoko faktorea ateratzen zait).

Kontuan hartzen badugu prozesu horietan energiaren zati handi bat erregai fosiletatik datorrela, karbono-aztarnaren datuak energiaren gastukoen bide beretik joango lirateke. Laburbilduz, gatibualdian hegalaburra gizentzean, arrantzan baino energia gehiago behar da, eta era berean karbono aztarna erabat handiakoa du.

Etika

Hegalaburraren gatibualdiko gizenketaren azterketa etikoa ikuspegi zabal batetik abiatu beharko litzateke. Halako ariketa artikulu eta egile honen eremutik kanpo dago, ordea. Beraz, hausnarketa hiru eremutara mugatuko dugu: lortutako haragiaren elikadura-balioa, animaliaren ongizatea eta praktikaren onarpen soziala.

Lehenari helduz, gatibualdian gizendutako arrainaren haragi-kalitateak azterketak gainditzen baditu ere, hainbat zalantza sortu ditzake. Adibidez, gatibualdian erabiltzen diren eragile kimikoen aztarnak aurkitu izan dira bertan. Besteak beste, antibiotikoak, parasitoen aurkako eragileak eta desinfektatzaileak. Azken hauek erabiltzen dira arrain-janariaren kalitate mikrobiologikoa bermatzeko eta instalazioak garbitzeko. Baina arrain-janaritik, hegalaburrera pasa eta giharretan pilatu daitezke. Aurkitu direnen artean, organokloratuen familiako konposatuak daude eta nagusiki, bifenilo poliklorinatuak (Klincic et al. 2020). Hauen kontzentrazio mailak giharrean araututa dagoen azpitik egon arren, kontsumitzaile talde batzuengan kalteak ekarri ditzake eta epe luzeko kontaktua ez dago ondo aztertua.

Hegalaburra bizi luzeko haragijalea denez, merkurioa pilatzen du giharretan. OCU (Organización de Consumidores y Usuarios) erakundearen arabera, hegalaburra noizbehinka kontsumitzea gomendatzen du. Kontrako aholkua ematen da hegalaburra elikatzeko arrainekin, ordea: Sardina, antxoa, txitxarroa eta berdela askoz merkurio maila baxuagoak dituzte (berria gaztelaniaz) hegalaburrarekin alderatuz.

Nahiz eta ez hain preziatuak izan, hegalaburra elikatzeko erabiltzen den arrain-janari espezieak kalitate handikoak dira. Gantz poliinsaturatuei dagokienez, esate baterako, txitxarroa eta antxoaren Omega-3 olio gantzen proportzioa %2.5-5 da eta sardinetan %1.3-1.8. Hegalaburraren haragiak, aldiz, proportzio baxuagoa du (0.5-1% tartean).

Beraz, kopuruak eta datuak eskuan, eraginkorragoa eta osasuntsuagoa litzateke gatibualdian hegalaburraren arrain-janaria diren espezieen kontsumo zuzena lehenestea.

Sar gaitezen orain Hegalaburraren gatibualdiko egoera aztertzera. Aurreko sarreretan azaldu dugu hegalaburra aparteko ahalmen handiko animalia dela. Ildo horretatik, bere bizi baldintzek tolerantzia-tarte estua dute, beste hainbat animalia batzuekin gertatzen den bezala, hala nola enara edo guepardoarekin.

Hegalaburra zaurgarria da ustekabeko eta indarkeriazko gertakarien aurrean. Gizabanako batek uretatik atera gabe arrantzatu eta askatzeak eragin neurgarria sortzen du bere bizi-iraupenean (Ellis et al. 2002).

Hegalaburren ibilbidea jarraitzeko geolokalizazio-gailuak jartzen hasi zirenean, ikertzaileek jakin zuten markatutako arrainen portaerak ez zetozela bat gainerakoenarekin. Etiketa jartzeko traumak elikadura-ereduan, hazkundean eta heriotza-tasan eragiten zuen. Gainera, efektu traumatikoak epe luzekoak ziren. Lan baten arabera, etiketa ipintzearen ondorioak 44 - 53 egun igarota gainditzen ziren (lan guztien berrikuspena, Jeffries, 2016).

Arrainaren estresak ikerlariengan kezkak sortu baditu, arrantza eta gizenketako arduradunen artean are gehiago. Aspalditik jakina da arrantzari lotutako borrokak azido laktikoaren pilaketa ekar dezakeela giharretan (Japonieraz Yakederitzo) eta honek haragiaren kalitatearen kalterako eragina duela . Beraz, Yake-a saihesteko, Ike jime (goiko irudia), arrainak harrapatu eta hiltzeko antzinako prozedura japoniarra hedatu da gizenketako instalazioetan. Gatibualdian gizendutako hegalaburraren bizitzako azken momentuak ahalik eta lasaienak izan daitezen bermatuta dago, beraz.

Pasa gaitezen orain gatibualdi fasea aztertzera. Hegalaburrek erreakzio bortitzak ager ditzakete izutuak izatean eta erantzuna arrain-banku osora hedatu daiteke. Portaera hori beita biziarekin itsaso zabaleko arrantzan maiz ikusten da. Ustekabean edozein tresna uretara erortzen uzten bada, banku osoa bat-batean sakonerantz desager daiteke. Horrelako erantzunak ikusten dira gatibualdian ezohiko indarkeria-ekitaldiren bat gertatzen denean, ekaitz elektriko bat, adibide. Kasu horietan, izu kolektiboak ale askoren heriotza eragin dezake.

Gertaera bakar horiek alde batera utzita, egunez egun gatibualdian arrainek jasan dezaketen estres kronikoaren inguruan murgilduko gara. Animalien (arrainak barne) estres maila adierazten duen hormona fidagarriena kortisola da.

Odoleko kontzentrazioaren gorakada estres mailarekin lotuta dago, beraz. Eskuineko irudi-sekuentzian zebra-arrain baten portaera ikus daiteke (Danio Rerio) kortisola eta Fluoxetina (depresioaren aurka erabiltzen den eragile bat) urari gehitu zaizkionean. Mugikortasun maila oso altua da, norabide okerreko aldaketekin. Portaera horrek arrainen estresa adierazten du.

Amuarrainetan egindako ikerketek baieztatu dute arrain basatiek kortisol maila askoz altuagoa adierazten dutela gatibualdian jaiotakoak baino (Caldwell eta Strange 1987; Lapege et al. 2000). Gainera, estres aldiaren ondorioak asteetan zehar mantentzen omen dira. Kontutan hartu behar da gatibualdiari ohituak ez izan arren, amuarrain basatiak genetikoki desberdinak direla gatibualdirako erabiltzen direnen aldean. Azken hauek gatibualdian irauteko espreski hautatuak izan dira, etxekotutako beste animaliekin gertatu den moduan.

Hegalaburren kasura bueltatuz, Australian, 2016ean egindako Doktorego tesi batek Hego Pazifikoko Thunnus maccoyii hegalaburraren egoera aztertu zuen gatibualdian. Ikerketa sakon honetan, egileak ondorioztatu zuen, odol azterketen analisia egin ondoren, arrainak estres maila kronikoan zirela 18 hilabeteko egonaldien ondoren. Estresa eta pilaketaren eraginez, parasitoen maila altuen garrantzia ere kezkaz azaldu zuen. Lanak gomendatzen du harrapaketatarako praktika onen kodea zorrozki jarraitzea eta 6-8 hilabeteko gatibualdiko epearen gomendioa ez gainditzea.

Estresa igarotzea gauza bat da, baina horretaz jabetu eta ondorioz sufritzea, zeharo bestea. Sufrimenduaren sentipenaren inguruan, zientzialariek argi dute arrainek ez dutela ugaztunek bezalako sentikortasunik, bien arteko burmuinen estrukturen artean alde nabarmenak baitaude. Baina honek ez du esan nahi arrainek sufritzen ez dutenik, beste erako bizipena dutela baizik (Huningford et al. 2006). Alabamako Troy Unibertsitateko Julian Pittman ikertzaileak hiru hamarkada daramatza zebra arrainaren (Danio rerio) depresioa aztertzen. Arrain txiki hau eredu bihurtu da depresioaren ikerketan. Pittmanek “Akuario berriaren” froga asmatu du depresio maila neurtzeko. Akuario berri batean sartu ondoren, depresioa duten arrainek eta egoera normalean daudenek oso portaera desberdinak erakusten dituzte (Ikus irudiak eta azalpena).

Ezkerreko irudian zebra arrain bat akuario berri batean sartu ondoren. Eskuinean berriz, uretan gehitutako Bisfenol A , depresioa eragiten duen farmako baten eraginpean. (Meng eta Pittman, 2014)

Orohar, ikerketek bermatzen dute arrainek sentikortasun maila bat erakusten dutela eta beraien arteko edo kanpoko eragileekin hartu emanak izan ditzaketela.

Orain arte ikasitakoa oinarritzat hartuz, Norvegiako ikerlari talde batek arrainen sentikortasuna eta ongizatearen gaia aztertu eta gatibualdirako gomendioak argitaratu ditu (Chandararathna et al, 2021). Benetan hegalaburrak gatibualdi komertzialean egoera egokian daudela bermatzeko arreta handiz zaindu behar omen dira, kaiolan arrain dentsitatea eta egonaldiaren tarteak errespetatuz.

Onargarritasun sozialaren arloan, Gorana Jelic, Kroaziako adituaren iritziz, itsasoko gatibualdian egiten den gizenketa praktikak “marikulturaren” (itsasoan egindako akuikultura) paradigmaren aurrean bi kasutan huts egiten du: batetik, ziklo itxiaren kontzeptua ez du betetzen (ziklo itxiak esan nahi du arrainak hasieratik ekoiztu arte gatibualdian izatea populazio basatiaren dinamika kaltetu gabe) eta bestetik, arrantzatutako beste espezieez elikatzeagatik (bertako ekosistemari kaltea eraginez) berriro huts egiten du.

Bi hutsune hauek konpontzen ez diren bitartean, praktika horren onargarritasun sozialak eztabaidak sortuko ditu.

Erronka horiei aurre egiteko, azkeneko hogei urteetan, hegalaburra ziklo itxian ekoiztea esperimentalki lortu izan da hainbat kasutan, baina ez da indarrean jarri bideragarritasun ekonomikotik urrun dagoelako, oraindik. Badirudi, gure itsas-morroskoaren bizi zikloaren prozesu zailenek epe luzez naturaren esku jarraituko dutela.

Ondorioa

Hegalaburraren gatibualdiko gizenketa prozesua hedatua dago eta ekonomikoki onuragarria da, serie honetan argi geratu denez. Etorkizunari begira, ordea, hainbat ikuspuntutik zalantzak pizten ditu.

Merkatuaren dinamika alde batera utziz, haragijalea den espezie basati baten hautaketa FAO (Food and Agriculture Organisation) erakundeak gomendatzen dituen praktiken kontrako norabidean doa. Adibidez, ekoizten den arrainaren pisua 15-10 bider arrantzatutako arrain-janariaren kopurua eskatzen du. Gainera, arrain-janariak elikagai bezala ezaugarri onargarriak edo hobeak dituela erakutsi da. Proteinadun janarien beharra handitzen ari den momentu honetan, gizenketaren aukera nekez justifika daiteke.

Bestalde, gatibualdiaren karbono aztarna eta energia kontsumoa askoz altuagoa da arrantza zuzenarenarekin alderatuz. Azterketa zehatzak egin beharko lirateke alde hori zehazteko, ordea.

Azkenik, orain arte bildutako datuek erakusten dute gatibualdian gizendutako arrainak estres kronikoaren pean direla eta guk uste baino sentikorragoak direla.

Animalia baten adimena hautemateak, askotan, gure zirkulu moralean sartzeko edo ez sartzeko erabakia bultzatzen du (Brown 2014). Bere burua aurrerakoitzat hartzen duen gizarte batek ezin ditu oinarrizko gai hauek saihestu, etekinaren argudioa goratuz.

Erreferentziak

1) Gai honen berri izan nuen apirilaren 20an Euskadi Irratiko Faktoria irratsaioa entzunda. Elkarrizketa hemen klikatuz entzun dezakezu.

2) Lan eguneratuena eta gaia bere osotasunean jorratzen duena otsailean argitaratu den artikulu hau da:

An Overview of Atlantic Bluefin Tuna Farming Sustainability in the Mediterranean with Special Regards to the Republic of Croatia. Lan honen egile nagusiak (Split Itsas Ikerketarako Institutuko Gorana Jelic´ Mrčelić, Doktorea) gainerako azalpenak eman dizkit eta bere esku zabala eta pazientziagatik eskerrak eman nahi dizkiot.

3) Arrainen sentikortasunaren arloan, Culum Brown katedradunaren Fish intelligence, sentience and ethics bilduma gomendatzen dut. Bere aholkuak eta gomendioak eskertu nahi ditut hemen.

4) Azkenik, Eusko Jaurlaritzako Arrantza eta Akuikulturaren Zuzendaritza, AZTI Fundazioa, ICCAT (International Commission for the Conservation of Atlantic Tunas), WWF (World Wildlife Fund), eta Ekologistak Martxaneko adituen azalpenengatik, esker mila!

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.