Lehiaketa eta Lankidetza

| 1 | 2 | 3 | 4 |

Honako hau lau ataleko Eboluzioaren Esku Ikusiezinak seriearen lehena da. Bertan, historian zehar izan diren eboluzioaren inguruko kontzeptuen garapena aztertuko dugu.

Testuingurua

Sortu zenetik, orain direla 3,8 mila milioi urte, bizia planetaren inguruetara moldatzen joan da. Gaur egun miresten dugun ikuskizun naturala etengabeko egokitzapenaren ondorioa da. Atal honetan, aztertuko ditugu Eboluzioa bultzatzen duten indarrak eta nola irudikatu ditugun historian zehar.

Biziaren sorrera eta hedapena historian zehar behin eta berriro aztertutako gaia izan da. Mitologia, Erlijioa eta Filosofiaren ikuspuntuetatik lan asko eta handiak sortu dira. Lehen

urrats zientifikoa, ordea, Beagle ontziak, 1831 eta 1836 urteen artean egindako espedizioan eman zen. Bertan, Charles Darwin geologo eta naturalista Galapagoko artxipelagoan txonta mota desberdinen banaketa ulertzen saiatu zenean, erantzun bat burutu zitzaion. Bere bidaiatik Ingalaterrara bueltatu ondoren, Darwinek teoria bat landu eta Alfred Russel Wallace lankidearen laguntzaz borobildu zuen. Bien proposamena artikulu berean argitaratu zuten 1858. urtean.

Muineko asmoa, izaki bizidun guztiek antzinako izaki bakar baten ondorengoak zirela eta espezie berriak banandu edo adarkatu zirela hautespen naturala prozesuaren bidez. Laburki, naturan, berez gertatzen den bizi-iraupenerako lehiak hautatuko luke aldaera desberdinen artean inguruari hobekien egokitzen zaiona. Hautespen sistema hau behin eta berriro jarraituz gero, espezie desberdinak sortuko lituzke, inguru desberdinetako egoeren arabera, argudiatu zuten.

Garai hartan, antzeko hautespen artifiziala prozesua arrakasta handiz erabiltzen zen etxekotutako animalien artean arraza edo aldare berriak sortzeko. Kasu horretan, ordea, hautespenerako araudia gizakiaren beharraren araberakoa zen. Horregatik, naturan gertatutako berezko prozesuari Hautespen natural izena eman zioten.

Lehiaketa, Hautespen Naturalaren Bultzatzaile Nagusia

Darwinen hautespen naturalaren teoriak eztabaida bizia piztu zuen, batez ere erlijioen oinarri kreazionistak modu ulergarrian zalantzan jartzen zituelako.

Zientzialari eta pentsalarien artean, ordea, zilegitasuna eman zitzaion.

Darwinen teoria lehen Industria Iraultzaren bukaeran argitaratu zen. Garai hartan, Kapitalismoa puntu gorenean (eta agian, gordinenean) zegoen. Adam Smith filosofo moral aitzindariaren arabera ekimen pribatua eta merkatu irekiak garapen ekonomikorako ezinbestekoak ziren garapen ekonomikoa sustatzeko.

Bere The Wealth of Nations lanean, aldarrikatu zuen gizaki bakoitzaren interesen aldeko lehiak aurrerapen ekonomiko eta sozial orokorrak bultzatzen zituela, beste kanpoko eskuhartzerik gabe. Gogora dezagun, Darwinek aldaera desberdinen arteko lehiari leporatzen ziola eboluzioaren zergatia! Hona, beraz, Darwinen teoriaren aldekotasuna gizartean errotuta zegoen kontzeptu bat zela eta

Hirugarren aldekotasuna ekonomiaren alorretik zetorren. Industria Iraultzak hazkunde demografiko handia ekarri zuen Ingalaterran, eta honek, aldiz janari eskasia eta osasun krisia eragin zituen.

Thomas Robert Malthus ekonomialari ospetsuak gertaera hauek aurreikusi zituen XVIII. mendean “An Essay on the Principle of Population” lanean. Bere argudio nagusiaren arabera gizakiak baliabideak sortzeko tasa kontsumoarena baino baxuagoa da, eskasia sortuz. Pentsamolde honi Malthusianismo deritzo.

Darwinen hautespen naturalaren teoria, nolabaiteko antza zuen gizartean ekonomialariek aldarrikatu zuten goren eta krisi uneen ziklo-dinamikarekin.

Denbora aurrera joan ahala, Darwinen teoriak gero eta berme gehiago jaso zituen, emaitza zientifikoen babesarekin. Esan daiteke XX. mendean ukaezina zela arlo akademikoan. Bestalde, neoliberalismoaren pentsamoldea sustatu zutenek heldu zioten hautespen naturalaren kontzeptuari merkatuen erregulazio-eza eta enpresetako langile eta exekutiboen artean zegoen izugarrizko aberastasun aldeak justifikatzeko.

“Survival of the fittest” esaldiaren esanahia

Aurrez aipatu denez, Darwinen teoria erabilia izan da eredu sozial eta ekonomiko

neoliberalak sustatzeko. Adibide deigarri bat da Darwinen lagun batek (Herbert Spencer) bere teoriari buruz asmatutakoa: “Survival of the fittest”. Honen euskarazko itzulpen zuzena Moldatuenaren Iraupena da. Honekin, Spencer-ek markatu nahi zuen inguruarekiko egokitzapena eta Darwinek, berak esaldia ontzat hartu zuen. “Fit” hitzaren esanahia ahaltsua edo indartsuaren sinonimotzat hartu zen beranduago, esaldiari bere esanahia aldatuz: Indartsuenaren Iraupena. Gaur egun, “fit” hitza forma fisiko ona, indarra eta erakargarritasun estetikoarekin lotuta dago.

Baina egokitzeko gaitasuna eta gaitasun fisikoa ezaugarri desberdinak dira, bigarrena askoz sinpleagoa da eta ez dator bat Darwinen jatorrizko kontzeptuarekin. Bestalde, nolabaiteko legitimitatea ematen dio ahaltsuari lege naturalaren izenean ahulagoa menderatzeko. Datozen lerroetan ikusiko dugu nola ahalmen fisikoa edo menperatzeko joera ez dauden zuzenean iraupenarekin lerrotuak.

Lehiaketa, motz

Darwinek idatzi zuen Espezieen Jatorria (The Origin of Species, 1859) lanean hautespen naturalak ezin zuela bultzatu iraupenerako kaltegarria den ezaugarri bat, are gutxiago ezaugarri horrek lehiakide bati onurak ekartzen badizkio. Hau, ordea, ez zetorren bat hainbat kasutan naturan ikusitakoarekin.

Esate baterako, hainbat intsektu sozialen kasuan (inurrietan edo erleetan) eme langileak, antzuak izan arren, eme ugalkor bakar baten zerbitzura bizi dira. Darwinek aitortu zuen hori bere teoria topatu zuen arazorik larriena zela.

Are gehiago, Gizakiaren Jatorriaz (The Descent of Man, 1871) lanean, aipatzen zuen bere kideak salbatzeko bizia ematen duen gizakiaren noblezia ezin dela ondorengoei pasa. Beraz, emankortasuna ezin dela hautespen naturalaren arabera transmititu.

Halako oztopoak behin eta berriro topatu zituztenez gero, XX. mendeko biologoak bestelako elementuak bilatzeari ekin zioten.

1960ko hamarkadan, Lynn Margulis estatubatuar biologoak ekarpen iraultzaile bat proposatu zuen.

Sinbiosiaren sorreraren (Sinbiogenesi) eredua aztertuz eta Darwinen teoriatik abiatuz, proposatu zuen lankidetza eboluzioa bultzatu zezakeen indar onargarria zela lehiarekin batera. Hurrengo hamarkadan, Margulisek aurreikusitako postulatuak egiaztatu ziren. Margulisek erakutsi zuen zelula eukariotak eta haiek osatzen duten izaki plurizelularrak (animali, landare, onddo eta algak) bakteria mota desberdinetako elkarlana eta batuketaren ondorio direla.

Ondorioa

Gaur egun, lehia eta lankidetza onartuak daude hautespen naturaleko esku ikusiezinak bezala, baita egonkortuta dauden ekosistemetan ere. Aurreko sarrera batean (Zorriaren Bazkideak) adibide bat jorratu dugu, baina hortaz aparte, koraletan, likenetan, edozein landareren sustraietan edo gure hesteetan, bi indar horien elkarreraginak martxan daude.

Biologoak oraindik eztabaidatzen dutena da nola arautzen den itxuraz kontrakoak diren bi indar hauek. Ez gara sartuko gai sakon horretan, baina erreferentzia batzuk aurkituko dituzu korapiloan sartzeko gogoa baduzu.

Hurrengo atalean, zelula berdinen arteko elkarte biologikoen azterketa bat egingo dugu, izaki plurizelularrak eratuz.

Oharrak

• Endosinbiosiaren teoriari buruzko bideo bat (ingelesez) hemen ikus daiteke.

• Hautespen Naturalaren alderdi biologiko eta sozialen gainjartzeari buruz nahiko idatzi da. Carlos Beorlegui filosofoak azterketa sakonagoa eskaintzen du, erreferentzia honetan: Tendencias 21.

• Crónicas de un Amonite blogean hemen aipatu ez diren hainbt gai aipatzen dira.

• Arlo akademikora murgilduz, The evolution of cooperation based on direct fitness benefits artikuluan, Taborsky eta lankideek, proposamen bat aurkeztu dute eboluzioan lankidetzak izan duen paperaz.

• Zale amorratuentzat, The joint evolution of cooperation and competition lehia eta lankidetza nolako dantza izan duten eboluzioaren garapenean.

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.