Migrazioak. Abiatzeko Unea

| 1 | 2 |

Testuingurua Udazkenaren etorrerarekin, egunak laburtu, tenperaturak jaitsi eta euri-zaparradak ugaltzen dira. Horrekin batera, ingurunean aldaketak nabarmentzen dira, hala nola hostoen erorketa, animalia batzuen hibernazioa eta hegaztien migrazioa. Azken hori hurrengo lerroetan jorratuko dugu, bidaian abiatzeko une zehatza aukeratzeari arreta berezia jarriz.

Migrazioak Gu bezalako lurrari lotutako espezie batentzat urtero leku urrunetara joateko migrazioak aukera latza dirudi. Hegaztientzat, ordea, egokitzapen arrunta da, eta eraginkortasun harrigarriz betetzen dutena. Onurak nabariak dira: uda amaieran hegaldia hasi eta helmugan udaberria hasita aurkitzen dute.

2.000 hegazti-espezie inguru (%20) migratzaileak dira, eta bakoitzak bere migrazio-plana du. Lehen migrazioak duela 300.000 urte inguru hasi zirela kalkulatu da. Garai hartan, bizitzeko eta ugaltzeko baldintza hobeen bila urtero egiten omen ziren joan-etorri laburrak. Espedizio onuragarriak izan zituzten haiek beren ondorengoei transmititu zieten. Portaera eta hasieran bidaia laburra izan zena zabalduz joan zen. Fenomenoa modu independentean sortu zen kasu askotan.

Goiko animazioak erakusten du lehen migrazioak iparraldetik hegoaldera tarteka garatu zirela, Setophaga fusca-ren adibidean oinarrituta. Lehenik eta behin, Ipar Amerikako ipar-ekialdea okupatu zuten, pixkanaka hegoalderago igaro ziren, gaur egun Peruko kostaldera iritsi arte. Azalpen hori erraza dirudien arren, exekuzioa ziurgabetasunez betetako erronka handia da, ondoren ikusiko dugunez.

Berezko gaitasunak

Lezkari arruntak (eskuinean), gure hezeguneetako ohiko hegaztiak, 12 gramo inguru pisatzen du (eskuina). Bidailari txiki honek, ordea, 7,000 kilometro baino gehiago bidaiatzen ditu Europako iparraldetik Afrikako Saharaino, 6,000 metrotik gorako altueran eta 30 orduko hegaldiak eginez. Halako balentria burutzeko, hegaztiak aurretik genetikoki programatuta duena fisiologia aldaketa bati ekin behar dio, beherago zehaztuko denez.

Arlo fisikoaz gain, hegazti migratzaileek nabigatzeko berezko gaitasun berezia dute, eguzkiaren (eguneko migrazioa) edo izar-multzoen (gaueko migrazioa) kokapena ikus-erreferentzia gisa erabiliz. Baina Lurreko eremu magnetikoaren profila (ezkerreko irudia) ere atzemateko gai dira. Seinale horiek prozesatzeko behar den mekanismoa argitu gabe dago oraindik eta beste baterako utziko dugu. (ikus erreferentziak).

Ikasitako gaitasunak Hegazti migratzaileek beraien kokapena ezagutzeaz gain, beren migrazio-ibilbidean leku garrantzitsuak gogoratzeko gai dira. Adibidez, banako bakoitzak bere jaioleku eta ondoren habia egiten duen tokia gogoratzen du. Gaitasun hori bizitzan zehar garatzen da, espezieko beste kide batzuei jarraituz, normalean gurasoei. Horregatik, espezie bereko hegaztiek migrazio-bide desberdinak jarraitu ditzakete jaio diren kokalekuaren arabera.

Kanadako ipar-ekialdean dauden Buztanzuri grisek Atlantikotik migratzen dute Afrikako hego-mendebalderantz. Alaskakoek, ordea, Siberian eta Asian zehar egiten dute, Afrikako hego-ekialdera iristeko (ikus erreferentzia).

Helmugara iristeko, bi taldeek lehen migrazioan gurasoei jarraituz erreferentzia geografiko desberdinak gogoratzen dituzte (ibaiak, kostaldeak edo mendiak). Itsas hegaztiek usaimenaren adiera fina dute, eta, horri esker, bidaian ozeanoko hainbat gune ezagutu ditzakete. Gaitasun horiek guztiak memorian inprimatzen dira lehen zeharbideetan zehar. Migrazioen izaera kolektiboak talde-lanean jarduteko aukera ematen du, hegaztiei beren ondorengoei prozesuaren xehetasunak transmititzeko, baina baita igarotzean inguruabar bakoitzarekiko irizpideak adosteko ere (ikus erreferentziak).

Abiatzeko unea aukeratzea Migrazioari ekiteko une egokiaren aukeraketa mugarri erabakigarrietako bat da; izan ere, zenbait aldagairen ebaluazioa integratzen du, hala nola beharrezko erreserbak metatzeko elikagaien eskuragarritasuna, haizearen norabidea, giro-tenperatura edo harraparien mehatxua, besteak beste. Egunaren iraupena puntu batera iristen denean, hegaztiak konpultsiboki elikatzen hazten dira (hiperfagia), bidaiarako erreserbak metatuz. Ondorioz, pisua bikoiztu egin daiteke astebetean, eta gehitutako zatia gantza da, energia gehien metatzen duen erregaia. Gorputzean gantzari lekua egiteko, giltzurrunak, gibela eta hestea bezalako organoak %25eraino murrizten dira. Hiperfagiarekin batera, hiperaktibitatea gertatzen da eta horrek lo-orduen murrizketa ekartzen du. Horregatik, migratu baino lehen, hegaztiek ilunpean abesten eta jirabiretan egoten dira. Izan ere, hegazti asko (lezkari arrunta barne) gauez migratzen dira. Estrategia horri esker, tenperatura baxuagoetan bidaiatu dezakete, gehiegi ez berotzeko, eta Lurraren berotzeak egunez eragindako zurrunbiloak saihesteko.

Gauez bidaiatzeak aukera ematen du, halaber, egunez elikatzeko eta indarberritzeko, bidaiari ekin aurretik. Batzuetan, geralekuetan eskura dagoen elikagaiak ez da berrindartzeko nahiko. Kasu horretan, hegaztiek bi egun edo gehiago luza dezakete atsedenaldia. Muturreko kasuetan, hegaztiek beren muskulatura degradatzera jo dezakete, bidaia salbatzeko erreserbako energia-gordailu gisa.

Bidaiari ekiteko egoera fisiko egokia lortu ondoren, une egokia aukeratzeko erabaki kritikoa iritsi da. Data-tarte bat dago, egunaren luzerak markatua, eta tarte horretan data zehatza aukeratu behar dute. Horretarako, beste faktore batzuk hartzen dituzte kontuan, besteak beste, airearen tenperatura eta presio atmosferikoa. Udazkenean migraziorako mesedegarriak diren iparraldeko haizeak iristean, fronte beroa (udaretxo deritzenen) aurretik dator. Aire-masa horiek presio atmosferiko desberdinak dituzte, eta hegaztiek hauteman ditzakete. Ornitologoek ikusi dute migraziorako prestakuntzatzat hartzen diren portaera bereizgarriak gertatzen direla egoera horietan. Portaera bereizgarriak dira elkargune batean biltzea, hala nola baso batean, labar batean edo eraikin nabarmen batean eta, ondoren, bandada itxurako hegaldia egitea. Abiatu aurretik, aurreko egunetan topaketa horiek gero eta maizago gertatzen dira. Momentua iristean, taldeko kide guztiak elkarrekin abiatzen dira.

Migrazio-ereduak

Radarren teknika, hasiera batean aireontzien jarraipena egiteko sortua, hodei fronteak monitorizatzeko egokitu zen, eta gaur egun erreferentzia garrantzitsua da meteorologian. Azken aplikazio horretan, hegazti migratzaileen seinaleak eragindako interferentzia egiaztatu ahal izan zen, eta aurrerago bi seinale motak bereiztu ahal izan ziren. Aurrerapen horri esker, ornitologoek migrazioen jarraipena zuzenean egin dezakete. Gaur egun, hiru hamarkadatako datu metatuak daude espezie desberdinen migrazioei buruz, eta, gainera, hegazti-kopuruan, haien egutegian eta migrazio-ibilbidean izandako aldaketak zenbatesteko aukera ematen dute. Goiko sekuentziak hegazti-migratzaileen jarraipena erakusten du, AEBko ipar-mendebaldetik hego-ekialdera (ikus erreferentziak).

Radar-ek lortutako datuetan oinarrituta, zientzialariak eredu prediktiboak sortzeko gai izan dira (ezkerreko irudia), zenbait aldagai kontuan hartuta, hala nola tenperatura, haizearen abiadura, presio atmosferikoa eta beste batzuk. Alderdi hori oso garrantzitsua da, ereduak errealitatera egokitzeko beharrezkoa baita aldagaiak ereduaren kalkuluetan duten garrantzia zehazki egokitzea. Bestela esanda, zehaztea zein aldagai diren garrantzitsuenak eta zer neurritan. Van Dorenek eta Hortonek 2018an argitaratutako artikulu batean, zehaztu zuten beren eredu prediktibuaren arabera emigratzeko unean uneko erabakian aldagai garrantzitsuenak hauek zirela, hurrenez hurren: airearen tenperatura, data (argi-orduak), altitudea, presio atmosferikoa eta haizearen abiadura eta norabidea. Horrek ez du esan nahi hegaztiek aldagai horiek hartzen dituztenik kontuan bakarrik, ezta ereduak egiten duen bezala kalkulatzen dutenik ere. Emaitzak konparagarriak dira, besterik gabe.

Urakanak ekiditen

Birigarrotxo gorrixka (Catharus fuscescens, eskuineko irudia) Estatu Batuen eta Kanadaren arteko baso zabaletan ugaltzen da udaberrian eta udan, eta udazkenean abiatzen da Orinoko ibaiaren arroraino (Brasil). Ibilbidean geldialdi hauetan atseden hartzen du: Carolinetan, Mexikoko Golkoan, Kuban, Jamaikan, Kolonbian eta Venezuelan. Tamaina horretako bidaia batek sortzen dituen ohiko zailtasunei urakanen mehatxua gehitu behar zaie.

Christopher Heckscher doktoreak, Delaware unibertsitateko ekologoa, 90eko hamarkadaren amaieran ohartu zen Birigarrotxoak ez zuela inoiz urakanik bere bidean topatzen. Harrezkeroztik, bi hamarkada baino gehiago eman ditu 30 g inguruko bidaiari txiki horrek bere bidaia arrakastaz nola betetzen duen argitzeko. Heckscher doktorearen emaitzek adierazi zioten Birigarrotxoak sistematikoki saihesten zituela urakanak gertatzen ziren garaiak, eta migrazioaren hasiera aurreratzen zuela urakanen denboraldia lehenago hasten zen urteetan. Erantzun hori hainbat eredu meteorologikoren iragarpenekin alderatuta erakutsi zuen Birigarrotxoa eredu onenen mailan zegoela. Ez zegoela bera baina hobeagorik, alegia. Heckscher-en ustez, hegaztiek Hego Amerikako negupasa-eremuetatik lortzen dute informazio meteorologikoaren zantzua. Han, urakanen sasoietan eragiten duten eredu klimatikoak urakanak sortu baino askoz lehenago garatzen baitira. El Niñoren urteetan, Ozeano Bareko ura beroagoa da, eta urakanak ezegonkortzen dituzten haizeak sortzen ditu, sasoi beroetan. Kontrakoa gertatzen da La Niñarekin. Bestalde, bi fenomenoek eragina dute tropikoko euri-tasan, eta horrek eragina izan dezake Birigarrotxoaren elikagaiaren eskuragarritasunean. Heckscher-ek dio dietaren aldaketak eragina izan dezakeela Birigarrotxoaren Ipar Amerikara modu hobean itzultzeko moduan, eta horrek eragina izango luke ugalketa-denboraldiaren iraupenean. "Zerbait gertatzen ari da odolaren kimikan edo hormonetan, eta une jakin batean ugaltzeari uzten diote", dio Heckscherrek. Baina oraindik ezin dira beste aukera batzuk baztertu.

Ondorioa Migrazioa hasteko une zehatzaren erabakia hartzeko, aldagai askok parte hartzen duten arazo konplexu bati erantzun behar zaio. Segur aski, ez ditugu ezagutuko mekanismoen xehetasun guztiak, hegazti basatiak ezin baitira modu kontrolatuan ikertu, frutaren euliak edo saguak bezala. Baina prozesu horiei buruz dakiguna nahikoa da prozesu horien konplexutasun, dotoretasun eta sendotasun izugarriez ohartzeko. Beharbada, oharpen hori nahikoa da naturaren jakinduria errespetatu eta babesteko beharra ulertzeko.

Erreferentziak Migraziorako hegaztiak eraldatzeko bost modu sinestezin. Audiobon Migrazioen mapa prediktiboak. BirdCast

Migraciondeaves.org. Espainiako Ornitologiaren Elkartearen Migrazioak jorratzen duen webgune berezia. Hegaztiek udazkenean eguraldia aldatzean duten portaera ulertuz. eBird Hegaztien migrazioaren bilakaera. eBird Migrazioan hegaztiak nola orientatzen diren. Nature Conservancy Hegaztiak eta radarra. NASA Birigarrotxo gorrixkaren historia eta migrazioan urakanak saihesteko duen gaitasuna. National Geographic. Migrazio-distantziaren gaineko erabakiak bideratzea eta bideratzea, weaterrari lotuta. Migrazio batean hasteko erabakian eragina duten aldagaiei buruzko ikerketa egin berri da, eta egoera meteorologikoa azpimarratzen du.

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.