Nekazaritza Ekologikorako Trantsizioa

| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |

Sarrera honetan, nekazaritza industrialaren eta prozesu naturaletan oinarritutako nekatzaritza "ekologikoaren" arteko ezberdintasunak aurkezten ditugu. Bi praktiken alde teknikoak eta ekonomikoak aztertuko ditugu, nekazaritza ekologikorako trantsizioa gauzatu al daitekeen argitzeko.

Nekazaritza Industriala eta bere Baldintzatzaileak

Landareak kokaleku mugatuetan landatzen hasi ginenetik, errendimendua, hau da, azalera-unitateko lortutako produktu kopurua, izan da ekoizpenaren irizpide nagusia. Hortik datorkigu monolaborantzarekin dugun atxikimendua eta urtero errendimendu-markak hausteko zaletasuna. Munduko zerealen errendimendu igoera bikoiztu egin da hektareako, bi tonatik laura azken lau hamarkadetan, FAOren arabera.

Horri esker, munduko populazioaren hazkundeari eutsi ahal izan zaio, laborantzako azalera handitu gabe (beheko irudiak arrosa kolorez milaka milioi hektareatan landatutako azalera erakusten du, eta gris kolorez, errendimenduaren igoerari esker, lantzea behar izan ez dena).

Lorpen ikusgarri honen gakoak nekazaritza industrialaren aurrerapenen eskutik datoz, eta neurri handi batean, ongarri eta uztak babesteko bestelako eragile kimikoen eraginagatik. Hortaz, produktu horien kontsumoa azken lau hamarkadetan % 50 igo da.

Ikus ditzagun orain landareak asimilatutako elikagai nagusien iturriak. Karbono zatia atmosferatik dator, fotosintesiaren bidez ekoiztutako energiaz bultzatuta. Gainerako elementuak, hala nola nitrogenoa, fosforoa, sufrea eta mikroelementuak (Burnia, Magnesioa, Kuprea, Potasioa et abar) lurzorutik datoz. Nekazaritza industrialean, azken horien ekarpena nitrato, fosfato edo sulfatoen formulazio kimikoen bidez egiten da.

Esan liteke munduko biztanleriaren erdia baino zer gutxiago ongarri ez-organikoen elikaduraren menpe dagoela. Beraz, nekazaritza industrialaren ereduak azalera labratuarekiko mendekotasun txikiagoa sortu du, ongarriekiko eta sintesi-konposatuekiko mendekotasun handiagoaren kontura.

Ikus ditzagun orain elikagaiek naturan jarraitzen dituzten asimilazio bideak eta horiek nekazaritza ekologikoan integratzeko hartu beharrezko neurriak.

Desberdintasunak Asimilazio Bideetan

Nekazaritza industrialean ez bezala, naturan elikagaiak zati handi batean birziklatu egiten dira. Hiltzen den landare-materia berriro lurraren parte bihurten da birziklatze prozesu baten bidez. Beste zati bat ingurunetik datozen mineraletatik lortzen da (azpiko irudia).

Nekazaritza ekologikoko praktikak egiteko, beharrezkoa da, nekazaritza industrialean bezala, produktuak biltzea. Aldea lurzorua elikagai organikoekin ongarritzean datza, lurzoruko errizosferak asimilatu ditzan.

Errizosferak prozesatutako elikagaiak jasotzearen truke, landareak erraz asimilatzen den energia ematen du: azukredun sustrai-exudatuak.

Exudatuek energia-kostua suposatzen dute landarearentzat, ordea. Truke hau ez da gertatzen ongarri ez-organikoen kasuan, elikagaien forma kimikoak zuzenean asimilatzen baitira. Mantenugaiak asimilatzeko bi moduen arteko energia-alde hori errendimenduan eragiten du.

Errendimenduko eta Errentagarritasuneko Aldeak

Ongarri ez-organiko- eta organikoekin lortutako errendimendu konparaketa gehienek %30 inguruko aldea erakusten dute lehenengoaren alde. Adostasuna badago, beraz, ongarri ez-organikoetan oinarritutako nekazritza industrialak metodo ekologikoak alde esanguratsu batetik gainditzen dituela.

Errendimendu handiagoa ikusita, segidan errentagarritasun handiagoarekin lotu daiteke, baina ikusiko dugu nekazaritzako kontuak ez direla hain sinpleak. Eskuineko irudiak 1926 eta 2016 urteen artean inflaziora egokitutako Kanadako nekazarien diru-sarrera garbiak (berdean) eta diru-sarrera gordinak (urdinean) erakusten ditu (ikus Qualman 2017 erreferentzia). Datuen arabera, nekazariek irabazien beheranzko joera izan dute Bigarren Mundu Gerraren amaieratik. Horren arrazoia produkzio-kostu gero eta handiagoa da, besteak beste, ongarriak, pestizidak, herbizidak eta antzekoen kostuengatik. Joera hori beste arlo ekonomiko batzuetan ere ikusi da, Estatu Batuetan eta Europan, esaterako. Allianz aseguru-etxearen txosten baten arabera, nekazarien diru-sarrera garbiak %12 jaitsi ziren Europar Batasunean eta %22 Frantzian, 2022 eta 2023 artean. Nekazariek diru-laguntza publikoen salbatzaile-efektuagatik bakarrik mantentzen dute beren jarduera. Europar Batasunaren txostenen arabera (ikus erreferentziak), bertako nekazariek 38.200 milioi euroko zuzeneko ordainketak jaso zituzten 2019an, beste laguntza berezi eta zeharkako batzuk alde batera utzita. Beraz, ondoriozta dezakegu diru-laguntzarik gabe, industria-nekazaritzak bideragarritasun-arazo handiak dituela gaur egun. Albisteek gai honen inguruko egoeraz ohartarazten digute eta ez dut ilro hortatik jarraituko, baina dokumentazioa ipini dut Erreferentzien atalean.

Hainbat saioen arabera, ongarri ez-organikoekiko mendekotasun ezak praktika ekologikoen errentagarritasuna errazten du.

Adibide gisa,  2018an gai hori argitzeko landa-azterketa batek artozko 10 labore paralelotan (ongarritze inorganikoa eta organikoa) errentagarritasuna aztertu zuen. Emaitzen arabera, ongarritze organikoekin inorganikoekin baino % 29 errendimendu gutxiago lortu arren, ekoizpen-kostu txikieagoek errentagarritasuna % 78ra handitzen lagundu zuten (goiko irudia).

Beste onura batzuk, hala nola Lurzoruaren Materia Organikoan (MOS) zegoen eduki handiagoa edo biodibertsitate maila handiagoa, ez ziren kontuan hartu, baina ikertzaileek MOS balioaren eta laboreetan lortutako etekin-mailaren arteko korrelazio zuzena erakutsi zuten.

Aldeko ebaluazio horiek gorabehera, praktika ekologikoak ezartzeari datxekion arazo bat, ikertzaileek beraiek aitortzen duten bezala, nekazaritza industriala ekologikorako trantsizioak ikaskuntza-aldia eskatzen duela da. Hurrengo sarrera gai horri buruzkoa izango da.

Nekazaritza ekologikoak nekazarientzat etorkizuna eskain dezakeela dirudien arren, oraindik dilema handia dugu argitzeko: Gero eta handiagoa den populazio baten elikadura-beharrak bete ahal izango dira, errendimendu txikiagoak ematen dituen nekazaritza ekologikoaren ereduarekin?

Aukera bat: Lurzoruaren Erabilera Eredua Aldatzea

Aurreko ataletan ondorioztatu dugu nekazaritza industrialaren eta ekologikoaren arteko errendimendu-aldea (%30) prozesuei datxekien gaia dela, eta ez duela funtsezko hobekuntza teknikorik onartzen. Kasu horretan, giza kontsumorako erabiltzen den nekazaritza azalera handitzea ahalbidetuko lukeen aukera praktiko batek errendimenduko alde hori konpentsa lezake. Nekazaritzan lurzoruaren erabileraren azterketa integral batek  bidea argitzen du.

Ezkerreko grafikoak mundu mailan ekoizten ditugun zerealei ematen diegun xedea adierazten du. Erdia giza elikadurara bideratzen da (urdina), baina zatiki baliokide bat (granatea) animalien elikadurara bideratzen da. Haragiaren kontsumo-mailak, batez ere gizarte aurreratuetan, ondorio negatiboak ditu osasunean eta ingurumenean. Bestalde, haragiaren ekoizpena, batez ere aziendarena, energetikoki ez-eraginkorra dela jotzen da. Adibidez, behi-haragiak animaliak kontsumitutako kaloria guztien% 1,9 baino ez  du. Datu horiek ikusita, arrazoizkoa dirudi nekazaritza-ekoizpenerako azalera murriztea, giza kontsumoaren eta nekazaritza ekologikoaren alde, hain zuzen ere.

Beste ikerketa batek (berriz ere, Oxfordeko Unibertsitatearen"Our World in Data"argitalpenaren eskutik) munduko populazioak dieta mota desberdinak batera hartuko balitu, askatutako nekazaritza azalera hartuko litzatekeen. Eskuineko irudiaren arabera, behi- eta ardi-haragia kentzeak egun erabiltzen den nekazaritzako azaleraren erdia askatuko luke. Gizakiok dieta beganoa bakarrik hartuko bagenu, gaur egun gu elikatzeko behar den nekazaritza azalera (4.000 milioi hektarea) % 75 jaitsiko litzateke.

Halako saiakera hipotetikoek haragiaren ekoizpenak eta kontsumoak lurzoruaren erabileran duen pisua erakusten dute, eta bere neurritasunak planetaren iraunkortasuna handitzeko aukerak ireki ditzakeela, besteak beste, nekazaritza ekologikoaren ezarpena.

Nekazaritza ekologikoa egitearen onura gehigarriak irizpide konbentzionalekin neurtu daitekeen esparrutik harago doaz. Nekazaritza ekologikoak  mikronutrienteetan nutrizio-dentsitate handiagoa  duten elikagaiak sortzen ditu, eta horiek substantzia naturalak dituzte, prozesu inflamatorioei, infekziosoei aurre egiten eta erantzun immunea indartzen laguntzen dietenak. Osasunerako kaltegarriak izan daitezkeen substantzien hondar gutxiago ere badituzte (pestizidak, herbizidak...). Osasunerako onuragarriak diren ondorio horiek alde batera utzita, nekazaritza ekologikoak inguruneko biodibertsitatea aberasten du, polinizazioa, bide naturalen bidezko izurriteen kontrola eta lurzoruaren propietate funtzionalak hobetuz, hala nola ura atxikitzea eta eutrofikaziorik eza. Prozesu horiek ez dira nekazaritza-ekonomiarekin lotzen, baina kontuan hartu beharko lirateke nekazaritza ekologikorako trantsizioaren onurak ebaluatzeko orduan.

Ondorioa

Datuak ikusita, argi geratzen da nekazaritza industrialak ekologikoak baino askoz ere etekin handiagoak ematen dituela, eta alderdi hori oso garrantzitsua dela biztanleriaren elikadura-beharrak asetzeko. Hala ere, nekazaritza industriala dirulaguntzen dago gero eta gehiago, ongarrien eta sintesi-konposatuen kostua dela-eta. Nekazaritza ekologikoak menpekotasun hortatik aske dagoenez, errentagarritasun hobea ematen du. Gainera, nekazaritza ekologikoak balantze ekonomikoetan zenbatzen ez diren onura orokor ugari eskaintzen ditu, eta hori kontuan hartu beharko litzateke.

Nekazaritza ekologikorako trantsizioa egiteko arrazoizko modu bat lurzoruaren erabilera-eredua aldatzea litzateke, giza kontsumorako azalera gehiago eta animalien kontsumorako gutxiago bideratuz. Horrek animalia-haragiaren kontsumoa murriztea ekarriko luke, bahiarena, bereziki.

Hurrengo sarreran, gaur egun garatzen ari diren nekazaritza ekologikoko teknikak zehatz-mehatz aztertuko ditugu, gure ingurunean adibide praktikoak jarrita.

Erreferentziak

Qualman, 2017. Agribusiness takes all: 90 years of Canadian net farm income. Erreferentzia horrek Kanadako nekazarien ekonomia jorratzen du.

EU agriculture statistics: subsidies, jobs, production (infographic), 2021.Europar Batasuneko nekazaritza-ekonomiari buruzko dokumentu orokorra, diru-laguntzei buruzko datuak aurkezten dira bertan.

Regenerative agriculture: merging farming and natural resource conservation profitably. Ecdysis Fundazioak industria-nekazaritzaren eta nekazaritza ekologikoaren errendimenduari eta errentagarritasunari buruz egindako ikerketa.

Soil Health and Nutrient Density: Beyond Organic vs. Conventional Farming. Ikerketa-artikulua, metodo organikoen bidez lortutako nekazaritza-produktuen alderdi positiboak nabarmentzen dituena.

If the world adopted a plant-based diet, we would reduce global agricultural land use from 4 to 1 billion hectares. Lurzoruaren erabilerari buruzko Our World in Data argitalpenaren dokumentua, giza eta animalien elikadurari eskainitako nekazaritza-azalera nabarmenduz.

Is organic really better for the environment than conventional agriculture? Our World in Data-ren artikulua, hainbat arlotan industria-nekazaritza eta ekologikoa alderatzen dituena. Irakasgai honen konplexutasuna islatzen du. Nekazaritza ekologikoaren baliozkotasuna zalantzan jartzen du, nahiz eta argudioak eztabaidagarriak iruditzen zaizkidan.

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.